Για τα άτομα με αναπηρία και άλλες ειδικές ομάδες εργαζομένων, έχει προβλεφθεί ένα νομοθετικό πλαίσιο προστασίας, όσον αφορά στην πρόσβαση στην απασχόληση και στη λύση της εργασιακής σχέσης.
Με το Ν. 2643/1998, όπως έχει τροποποιηθεί και συμπληρωθεί, ως προστατευόμενα πρόσωπα ορίζονται τα εξής (άρθρο 1):
1. Οι πολύτεκνοι γονείς με τέσσερα (4) τέκνα και άνω, οι τρίτεκνοι γονείς, ένα από τα τέκνα πολύτεκνης οικογένειας, ένα από τα τέκνα τρίτεκνης οικογένειας και ο επιζών ή ο άγαμος γονέας τριών ανήλικων τέκνων.
2. Τα άτομα, με ποσοστό αναπηρίας 50% τουλάχιστον, που έχουν περιορισμένες δυνατότητες για επαγγελματική απασχόληση εξαιτίας οποιασδήποτε χρόνιας σωματικής ή πνευματικής ή ψυχικής πάθησης ή βλάβης (άτομα με ειδικές ανάγκες), εφόσον είναι γραμμένα στα μητρώα ανέργων αναπήρων του Οργανισμού Απασχολήσεως Εργατικού Δυναμικού (Ο.Α.Ε.Δ.).
Επίσης προστατεύονται όσοι έχουν τέκνο, αδελφό ή σύζυγο με ποσοστό αναπηρίας 67% και άνω, εξαιτίας βαριών ψυχικών και σωματικών παθήσεων, οι οποίες διαπιστώνονται από τις αρμόδιες υγειονομικές επιτροπές του νόμου αυτού.
Κατ` εξαίρεση όταν τα άτομα πάσχουν από νοητική στέρηση ή αυτισμό, για την παροχή της προστασίας απαιτείται ποσοστό αναπηρίας τουλάχιστον πενήντα τοις εκατό.
3. Οσοι έλαβαν μέρος στην Εθνική Αντίσταση, κατά την έννοια του Ν. 1285/1982 και τα τέκνα τους. Επίσης προστατεύονται:
3.1. τα μέλη των αντάρτικων ομάδων που έλαβαν μέρος στην Εθνική Αντίσταση κατά την έννοια του Ν. 1285/1982, εφόσον έχουν δωδεκάμηνη τουλάχιστον ευδόκιμη υπηρεσία στις ομάδες αυτές, η οποία βεβαιώνεται από τις επιτροπές του Π.Δ. 379/1983 και
3.2. τα τέκνα, ο επιζών σύζυγος και ο επιζών γονέας προσώπων που εκτελέστηκαν ή πέθαναν από τραύματα ή κακουχίες, εξαιτίας της συμμετοχής τους στην αντιδικτατορική αντίσταση κατά της χούντας των συνταγματαρχών από 21.4.1967 έως 24.7.1974.
4. Οι ανάπηροι και οι τραυματίες πολέμου ή πολεμικών γεγονότων, όσοι κατέστησαν ανίκανοι από τις κακουχίες της στράτευσης, εφόσον υπηρέτησαν με οποιαδήποτε ιδιότητα στης Ενοπλες Δυνάμεις ή στα Σώματα Ασφαλείας και τα τέκνα τους, τα θύματα πολέμου και οι ανάπηροι πολέμου άμαχου πληθυσμού και τα τέκνα τους, οι ανάπηροι ειρηνικής περιόδου και τα τέκνα τους.
Επίσης, προστατεύονται τα τέκνα και ο επιζών σύζυγος των προσώπων που φονεύθηκαν ή εξαφανίστηκαν στα πολεμικά γεγονότα της Κύπρου των ετών 1964, 1967 και 1974.
Όπου με τις διατάξεις του νόμου αυτού παρέχεται προστασία σε περισσότερους από ένα δικαιούχους μιας οικογένειας (γονείς, τέκνα, συζύγους, αδελφούς) η άσκηση του δικαιώματος προστασίας από ένα δικαιούχο αποκλείει τους υπολοίπους.
Η παρούσα διάταξη δεν έχει εφαρμογή για τα άτομα με ποσοστό αναπηρίας 50% τουλάχιστον όπως αυτά ορίζονται ως ανωτέρω, τα οποία θεμελιώνουν αυτοτελές δικαίωμα προστασίας. Η άσκηση του ως άνω αυτοτελούς δικαιώματος από το δικαιούχο δεν επιτρέπεται σε περίπτωση χρησιμοποίησης της αναπηρίας αυτής για την προσαύξηση κατά την παρ. 8 του αρθ. 4, από άλλο άτομο της ίδιας οικογένειας (αρθ. 31, Ν. 2956/2001).
Υποχρέωση Πρόσληψης και Απασχόλησης
Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Ν. 2643/1998, επιχειρήσεις ή εκμεταλλεύσεις, ελληνικές ή ξένες, που λειτουργούν στην Ελλάδα με οποιαδήποτε μορφή, καθώς και οι θυγατρικές τους εταιρείες, εφόσον απασχολούν προσωπικό πάνω από πενήντα (50) άτομα, υποχρεούνται να προσλαμβάνουν προστατευόμενα πρόσωπα του Ν. 2643/1998, σε ποσοστό οκτώ τοις εκατό (8%) επί του συνόλου του προσωπικού της επιχείρησης ή της εκμετάλλευσης.
Από τον αριθμό των προσώπων που προκύπτει ότι, υποχρεούται να προσλάβει η επιχείρηση ή εκμετάλλευση, αφαιρούνται κατά κατηγορία προστασίας τα πρόσωπα που συγκεντρώνουν τις προϋποθέσεις υπαγωγής στον παρόντα νόμο κι έχουν προσληφθεί οικειοθελώς από την επιχείρηση ή εκμετάλλευση.
Εξαιρούνται από την υποχρέωση αυτή, οι επιχειρήσεις ή εκμεταλλεύσεις που εμφανίζουν στους ισολογισμούς τους αρνητικό αποτέλεσμα (ζημία) στις δύο (2) αμέσως προηγούμενες από το έτος προκήρυξης χρήσεις.
Ανάλογη υποχρέωση προβλέπεται και για τους φορείς του δημόσιου τομέα, με το ποσοστό των προστατευόμενων προσώπων να ανέρχεται στο δέκα τοις εκατό (10%).
Όπως προβλέπει το άρθρο 5, η τοποθέτηση των προστατευόμενων προσώπων γίνεται από την Επιτροπή του άρθρου 9 του Ν. 2643/1998 και είναι υποχρεωτική για τον εργοδότη.
Η τοποθέτηση αυτή γίνεται ανάλογα με τα προσόντα του προστατευομένου και τη σύνθεση του προσωπικού που απασχολείται στην επιχείρηση ή στην εκμετάλλευση ή στο φορέα δημοσίου τομέα.
Οι τοποθετούμενοι εξομοιώνονται πλήρως, ανάλογα με τα προσόντα τους, με το υπόλοιπο προσωπικό, ως προς τους όρους εργασίας, την αμοιβή, τις προαγωγές και γενικά τις συνθήκες εργασίας, με την επιφύλαξη των ειδικών διατάξεων του άρθρου 11 του Ν. 2643/1998 για την λύση της εργασιακής τους σχέσης.
Η άρνηση του εργοδότη να απασχολήσει τον αναγκαστικά τοποθετηθέντα μισθωτό – συγκεκριμένα όταν αποκρούει την πραγματική και προσήκουσα προσφορά των υπηρεσιών του μισθωτού – συνεπάγεται την υπερημερία του, με υποχρέωση να καταβάλλει τις αποδοχές του μισθωτού για το χρόνο που δεν τον απασχολεί, η οποία δεν αίρεται με την άσκηση προσφυγής.
Κατά των αποφάσεων της Επιτροπής χωρεί προσφυγή στη Δευτεροβάθμια Επιτροπή για τις τοποθετήσεις, ανακλήσεις ή τη διάθεση των προστατευομένων προσώπων. Δικαίωμα προσφυγής έχουν οι υπόχρεοι εργοδότες, τα προστατευόμενα πρόσωπα και κάθε τρίτος που έχει έννομο συμφέρον (άρθρο 9).
Ετήσια Κανονική Άδεια με Αποδοχές (για ΑμΕΑ)
Η ετήσια κανονική άδεια με αποδοχές των μισθωτών, που προβλέπεται από τις κείμενες διατάξεις, επαυξάνεται κατά έξι (6) εργάσιμες ημέρες για άτομα με ειδικές ανάγκες, καθώς και για αναπήρους, μόνιμους υπαλλήλους του Δημοσίου, των Ο.Τ.Α. και των λοιπών Ν.Π.Δ.Δ., εφόσον συντρέχουν και γι` αυτούς οι ουσιαστικές προϋποθέσεις του άρθρου 1 του Ν. 2643/1998.
Την επαύξηση αυτή δικαιούνται όλα τα παραπάνω άτομα με ειδικές ανάγκες και όλοι οι ανάπηροι ανεξάρτητα από τον τρόπο και το χρόνο της πρόσληψής τους.
Ευνοϊκότεροι όροι, που τυχόν προβλέπονται για τη χρονική διάρκεια της ετήσιας άδειας με αποδοχές από άλλες διατάξεις, συλλογικές συμβάσεις εργασίας, διαιτητικές διατάξεις, κανονισμούς ή οργανισμούς, δεν θίγονται (αρθ. 8, Ν. 2643/1998).
Λύση της Σχέσης Εργασίας
Η σχέση εργασίας των προστατευομένων προσώπων, όπως αυτά ορίζονται στις διατάξεις του Ν. 2643/1998, ανεξαρτήτως αν έχουν προσληφθεί υποχρεωτικά ή όχι, λύεται με τους εξής τρόπους (αρθ. 11, Ν. 2643/1998):
- Αυτοδικαίως, μόλις συμπληρώσουν το όριο ηλικίας που προβλέπεται από τις οικείες διατάξεις και τις προϋποθέσεις για πλήρη συνταξιοδότηση, λόγω γήρατος ή αναπηρίας. Οσοι δεν έχουν τις προϋποθέσεις αυτές διατηρούνται στην επιχείρηση έως ότου τις αποκτήσουν και πάντως όχι πέρα από το εξηκοστό έβδομο (67ο) έτος της ηλικίας τους.
- Με καταγγελία της σχέσης εργασίας χωρίς αποζημίωση, εφόσον ο προστατευόμενος έχει στερηθεί τα πολιτικά του δικαιώματα σύμφωνα με τα άρθρα 59, 60, 61 και 62 του Ποινικού Κώδικα.
- Με καταγγελία της σχέσης εργασίας, ύστερα από απόφαση της Επιτροπής του άρθρου 9 για τους εξής λόγους:
- για παραβάσεις που προβλέπονται από τον αναγνωρισμένο οργανισμό ή κανονισμό της υπηρεσίας ή επιχείρησης ή εκμετάλλευσης, για τις οποίες ορίζεται ως ποινή η απόλυση,
- για αποδεδειγμένη ανεπάρκεια ή για ακαταλληλότητα στην εκτέλεση της εργασίας, που δεν οφείλεται πάντως στα τραύματα ή στην αναπηρία, ή για ανάρμοστη συμπεριφορά ή για αντικοινωνική γενικά διαγωγή.
4. Με καταγγελία της σχέσης εργασίας αν έχει εκδοθεί, σύμφωνα με την παράγραφο 4 του άρθρου 2, απόφαση του αρμόδιου περιφερειακού διευθυντή του Ο.Α.Ε.Δ.
5. Με καταγγελία της σχέσης εργασίας μετά τη συμπλήρωση των προϋποθέσεων για πλήρη σύνταξη γήρατος, σύμφωνα με τις ισχύουσες κάθε φορά διατάξεις.
Ως προς το παραπάνω σημείο δ, προβλέπεται ότι (αρθ. 2, παρ.4):
Ο αρμόδιος περιφερειακός διευθυντής του Ο.Α.Ε.Δ., με απόφασή του, ύστερα από σύμφωνη γνώμη της οικείας Επιτροπής του άρθρου 9, μπορεί να απαλλάξει από την υποχρέωση πρόσληψης ή να περιορίσει το ποσοστό υποχρεωτικής πρόσληψης σε επιχειρήσεις, εκμεταλλεύσεις ή φορείς που έχουν ουσιαστικά αναστείλει τις εργασίες τους ή δεν μπορούν να συνεχίσουν επωφελώς τη λειτουργία τους.
Με την ίδια διαδικασία μπορεί να επιτρέπεται στις παραπάνω επιχειρήσεις, εκμεταλλεύσεις ή φορείς να απολύουν όλους ή ορισμένους από τους προστατευομένους, που έχουν τοποθετηθεί σε αυτές αναγκαστικά με οποιονδήποτε νόμο, καταγγέλλοντας τη σύμβαση εργασίας τους.
Η απόφαση εκδίδεται κατόπιν αίτησης της επιχείρησης προς τον αρμόδιο περιφερειακό διευθυντή του Ο.Α.Ε.Δ., η οποία συνοδεύεται από όλα τα σχετικά αποδεικτικά στοιχεία.
Αν γίνει δεκτό το αίτημα της επιχείρησης, η απόφαση ορίζει, κατά περίπτωση, το ποσοστό της μείωσης ή το συγκεκριμένο αριθμό απολυομένων και τα κριτήρια για την επιλογή των προσώπων που απολύονται. Τέτοια κριτήρια είναι: ο χρόνος πρόσληψης του απολυομένου, η οικονομική ή η οικογενειακή του κατάσταση, η ηλικία του και ο βαθμός τυχόν αναπηρίας του.
